پایان نامه بررسی معماری خانه های قدیمی در کاشان در 69 صفحه ورد قابل ویرایش 

موقعیت شهرستان کاشان

شهرستان کاشان از لحاظ آب و هوایی متنوع، 2100 هکتار وسعت و از شهرهایی استان اصفهان در شمال استان اصفهان است که دارای 3بخش روستا می‌باشد و فاصله این شهر تا تهران 230 تا قم 95 و تا اصفهان 202کیلومتر می‌باشد و در اکثر فصول مناسب است در شمال و شرق آن کویر است ولی روستاهای خوش آب و هوایی در ارتفاعات کرکس قرار دارد مثل قمصر.

کاشان هزاران سال است که محل زندگی اقوام گوناگون بوده مانند تپه سلیک و ..

کاشان از دیرباز از نظر صنایع دستی زبانزد خاص و عام بوده ولی با رشد صنایع ماشینی صنایع دستی آن رو به افول نهاد مثل زیلوبافی و قالی بافی کاشان نخستین زادگاه شهرنشینی و مدرنیت دنیاست نخستین مکانی است که چرخ ریسندگی در آن پیدا شده و نخستین مکانی است که صنعت ریخته‌گری در آن یافت شد.

قدیمی‌ترین زیگورات دنیا در این شهر پیدا شده و نخستین مبدا صنعت سرامیک منصوب به کاشان است نخستین معبد زرتشتی و معبد دنیا در کاشان است ، مراسم مذهبی در ایران به تاریخ شمعی است مراسم قالی  مشهد اردهال کاشان است.

عمارت بیرونی همین ساختمانی است که مورد بازدید قرار می‌گیرد و مشتمل است به: سردر، هشتی ، راهرو ورودی، سرپوشیده یا تلار پذیرایی، اتاقهای مختلف، زیرزمینی‌ها، حیاط و آب نما، بخش اندرونی شامل دو باب خانه مجزا از هم است که در سنوات قبل از کل مجموعه تفکیک و به صورت دو خانه مسکونی جدا از هم در آمده است. اخیرا یکی از این خانه‌ها که در قسمت شرق خانه بروجردی قرار دارد به وسیله ساختمان میراث فرهنگی کشور خریداری و در نظر است پس از انجام تعمیرات لازم ارتباطی اصلی و قدیمی آن با خانه بروجردی برقرار و برای بازدید عمومی آماده می‌شود . قسمت دیگر خانه‌ای است در شمال شرقی خانه بروجردی که در حال حاضر در تملک و اختیار نوادگان مرحوم حاج سید حسین بروجردی بانی و مالک اولیه خانه است خانه بروجردی از مصالح سنتی و به گونه‌ای ساخته شده است که دقیقا با شرایط و خصوصیات اقلیمی کاشان سازگاری کامل دارد و از نظر طرح و نقشه و معماری بسیار قابل توجه و اهمیت است. جریان هوا و عمل تهویه در زیرزمینی‌ها به وسیله بادگیرهای ساخته شده در روی بام و به صورت طبیعی و دائمی و بدون احتیاج به هیچ وسیله مصنوعی انجام می‌شود.

کلیه مواد و مصالح مورد نیاز برای ساخت این خانه در محل تهیه شده است معمار سازنده این بنا یکی از هنرمندان نامدار معماری سنتی کاشان در قرن سیزدهم هجری قمری به نام مرحوم استاد علی مریم است که تیمچه امین الدوله در بازار میانچال کاشان هم از ساخته‌های وی می‌باشد. نقاشی‌های ارزنده و بی‌نظیر این خانه به ویژه صنیع الملک غفاری کاشانی (عموم هنرمند بزرگ نقاشی ایران مرحوم کمال الملک غفاری کاشانی) انجام شده است گفتنی است که صنیع الملک بنیانگذار اولین مدرسه نقاشی در ایران است. خانه بروجردی کاشان از نظر گچبری و ظرایف این هنر ملی نیز در میان خانه‌های ایرانی منحصر به فرد می‌باشد.

معماری مسکونی ایران و سبک خانه‌سازی در شهرهای مختلف

- گوناگونی معماری مسکن در ایران

سرزمین بزرگ ایران، از معدود کشورهای جهان است که در طول تاریخ حیات خود ارائه دهنده یک نوع فرهنگ معماری خاص به جهان معماری بوده است. ویژگی‌های مهم فرهنگی و جغرافیایی ایران باعث شده است تا تنوع بسیار زیادی در معماری آن وجود داشته باشد. اگر بخواهیم به تبعیت از تقسیم‌بندی‌های جغرافیایی موجود به بررسی اجمالی معماری مناطق مختلف بپردازیم خواهیم دید که حتی یک منطقه جغرافیایی محدود، عرضه کننده گوناگونی‌هایی در معماری مناطق مختلف آن است. برای نمونه در استان گیلان که بخشی از سرزمین سرسبز شمال ایران است، به انواع مختلف معماری مسکن در منطقه لاهیجان و لنگرود و اطراف رشت، ناحیه آستارا و بخش شمالی طالش، منطقه فومنات، ارتفاعات دیلمان و ارتفاعات سوله رودخان برمی‌خوریم. با مقایسه دو ناحیه کوهستانی ماسوله و زیارت گرگان و معماری در بر روی سطح شیب‌دار این دو مکان تفاوتی آشکار در ساخت معماری مسکن در گیلان و مازندران که دو منطقه همجوار با ویژگی‌های جغرافیایی تقریبا شبیه به هم هستند، دیده می‌شود.

مناطق دیگری نیز هستند که با وجود قرار داشتن در یک محدوده جغرافیایی، معماری مسکونی آنها یا از جهاتی و یا کاملا با هم متفاوت هستند.

معماری بوشهر و دیگر شهرهای ساحلی خلیج فارس همچنین معماری شهرهای یزد، میبد و اردکان از این گونه‌گونیها می‌باشد. در مناطق مذکور اگر بخواهیم بر مبنای عنصری به نام حیاط دسته‌بندی از خانه‌ها داشته باشیم می‌توانیم متمامی گونه‌های موجود در بوشهر و ساحل خلیج فارس، یزد و میبد و اردکان را در یک گروه قرار دهیم.اما با ورود به جزئیات خواهیم دید که حتی در یک محدوده معین از بوشهر تا بندرعباس معماری مسکن به یک شکل نیست و تفاوت‌هایی را در معماری هر کدام از آبادی‌های این خطه ساحلی مشاهده می‌نماییم.

مکان‌هایی هم هستند که با وجود نزدیکی به هم، دو نوع معماری کاملا متفاوت مسکن را ارائه می‌دهند. شاید روشن‌ترین مثال، معماری مسکن در ابیانه، نطنز و کارشان باشد که در فاصله 50-60 کیلومتر از هم قرار گرفته‌اند. در اینجا هر چند که خانه‌های نطنز و کاشان دارای حیاط هستند ولی ترکیب کلی فضاهای آنها با هم متفاوت است. و روستاهای اطراف آن بر روی دامنه شیب‌دار و بدون حیاط ساخته‌ شده‌اند.

- درونگرای معماری مسکونی

هر محقق برای آشنایی با معماری ایران و عناصر مختلف مانند: مسکن، مسجد، کاروانسرا، حمام و غیره نیاز به تقسیم‌بندی‌های برای کار خود دارد. هر چند که دو عامل زمان و مکان نیروی محرک این محقق می‌باشند، اما همانگونه که دیدیم در ایران بزرگ در یک زمان خاص و در منطقه‌ای کوچک می‌توان ویژگی‌های مشترک و متفاوت را، با هم مشاهده نمود. پس ناگزیر به انتخاب عوامل دیگری نیز می‌باشیم که افزون بر بعد زمان  و مکان، بتواند در پیشرفت، تنظیم و گردآوری کار کمک بیشتری به ما بکند. انتخاب عناوین گونه‌شناسی برونگرا و درونگرا، با عنایت به این موضوع صورت گرفته است.

به گونه‌ای از معماری مسکن با ویژگی‌هایی از قبیل داشتن ارتباط بصری و فیزیکی مستقیم با فضای بیرون خانه، نداشتن حیاط، گسترش در ارتفاع و ساماندهی فضایی نسبت به یک فضای دیگر مثلا دالان آشنا هستید.

نمونه‌هایی از این نوع معماری در دشت گیلان، ماسوله مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته‌اند. تنوع این گونه معماری مسکن مختص این مکان‌ها نیست و در آبادیهای دیگر مثل زیارت گرگان، مجن و کمجان گونه‌های جالب و خاص یافت می‌شود. بررسی معماری کندهایی چون کندوان و میمند نیز در این روند کمک قابل توجهی به ما خواهد کرد.

نیز حفظ شده است.

در خانه با پیمودن بزرگ در پشت بالار تزر یا تچر یا طنبی با شکلی صلیبی و در کنار آن بادگیر قرار می‌گرفته است. سقف تالار مضاعف (دوجداره) بوده و در بعضی جاها از ارسی‌های بزرگ سه لنگه‌ای در تالار استفاده می‌شده است.

در قسمت زمستان نشین فضایی صلیبی شکل به نام شکم دریده نیز قرار می‌گرفته است. یکی از دلایل ساخت این فضا به شکل صلیبی، مسئله نیارشی بوده است. با توجه به اینکه طاق وسط رانش زیادی داشته، در قسمت‌های کناری آن دو طاق گژاوه زده می‌شده تا این نیروی رانش را خنثی کند.

آشپزخانه

این فضا در محلی قرار می‌گرفته که به اتاق مهمان نزدیک باشد و نقشه آن بنار بر نقشه کلی خانه قابل تغییر بوده است. اصولا در گذشته در تابستان غذای گرم نمی خوردند و بیشتر غذای خود را از بیرون تهیه می‌کردند.

باره بند محلی مخصوص برای نگاهداری چهارپایانی مثل اسب و قاطر و الاغ و چیزی به نام تخت روان بوده است.

سه دری‌ها نیز طوری ساخته می‌‌شدند که آفتاب به طور مستقیم نتواند به داخل آنها نفوذ کند. متاسفانه همانطور که گفته شد در دوره قاجاریه عناصر مختلف داخل معماری ما می‌شود. سه دری‌ها به دو دری تبدیل شده، و آن را نیز طوری ساخته‌اند که آفتاب دقیقا وارد اتاق شود.

نورگیری از سقف

یکی دیگر از کارها برای جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب به بعضی از فضاها است. معمارات قدیمی معتقد بودند که در بیرون خانه به اندازه کافی (و بعضی مواقع بیش از حد)آفتاب وجود دارد و نیازی به داشتن آن در اتاق‌های خانه به همان صورت را احساس نمی‌کردند. در قدیمی‌ترین  خانه‌ها چه خانه‌های بزرگ اشرافی و چه خانه‌های کوچک روستایی وشهری، بخشی از نور سقف گرفته می‌شد.

افزون بر این، این نوع نورگیری همراه با رنگ ملایم دیوار و سقف اتاق‌ها آرامش خوبی را به وجود می‌آورده است. از طرفی دیگر به دلیل کور کردن جبهه غربی خانه و جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب بعد از ظهرها، فضاهای پشت این قسمت از سقف نور می‌گرفتند، برای دیگر فضاها مثل، مطبخ، حوضخانه نیز به دلیل عدم دسترسی به نور مستقیم، همین کار اعمال می‌شده است.

ارسن خانه شامل فضاهای مختلفی شده که نسبت به نوع خانه و به عبارت ساده‌ بودن فضاها، استفاده از پیمودن بزرگ و کوچک و خرده پیمون در ساخت خانه‌ها تغییر می‌کرده است. همانگونه که در ادامه درباره شناخت اجمالی این نوع خانه‌ها خواهیم دید، تفاوتی بین عناصر فضایی خانه‌های چهار صفه زواره‌ای و خانه‌های شاخص مناطق مرکزی وجود دارد.